استخراج و تجزیه کمّی و کیفی اسانس گونه‌های مختلف آویشن (Thymus spp) کشت شده در یزد

تاریخ انتشار : 1395/6/1 ساعت 12:43:01

استخراج و تجزیه کمّی و کیفی اسانس گونه‌های مختلف آویشن (Thymus spp) کشت شده در یزد

مقاله 12، دوره 30، شماره 4، مهر و آبان 1393، صفحه 634-649  اصل مقاله (384 K)نوع مقاله: مقاله پژوهشینویسندگانعباس زارع‌زاده  ¹ ؛ علی میرحسینی¹ ؛ مهدی میرزا² ؛ محمدرضا عربزاده³¹مربی پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد²دانشیار، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور³کارشناس پژوهشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزدچکیدهاسانس آویشن (Thymus spp) با دارا بودن ترکیب‌های باارزشی همانند تیمول و کارواکرول از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. در این تحقیق سرشاخه‌های گلدار اکسشن‌های گونه‌های مختلف آویشن کشت شده در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی استان یزد واقع در گردفرامرز شهر شاهدیه، برداشت و پس از خشک کردن در سایه به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شد. بازدهی اسانس براساس وزن خشک گیاه تعیین شد و بعد به‌وسیله کروماتوگرافی گازی و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنجی جرمی تجزیه و شناسایی ترکیب‌ها انجام شد. از 74 اکسشن کشت شده در سال دوم (1389) از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس گیاه مربوط به اکسشن‌های CFTNJI (17/4%)، ZSELP (4%)، Q (72/3%)، NJICFT (71/3%) و XDRMKO (54/3%) و کمترین آن مربوط به اکسشن BHUZSE با 66/0% اسانس بود. از نظر میزان تولید اسانس در هکتار اکسشن‌های XDRVGY (kg/ha5/87)، NJICFT (kg/ha42/45)، ZSECFT (kg/ha86/40) و BHUMKO (kg/ha31/38) به‌ترتیب بیشترین میزان اسانس و کمترین مقدار آن به اکسشن CFTMKO با 9/0 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت. پاراسیمن، 1،8-سینئول، گاما-ترپینن، بورنئول، تیمول، کارواکرول، ژرانیول، لیمونن، ژرانیل استات، ترپینول، لینالول و کاریوفیلن به‌ترتیب 4/28%، 7/31%، 4/20%، 3/29%، 1/71%، 4/81%، 77%، 4/28%، 6/38%، 6/55%، 81% و20% مربوط به اکسشن‌های NJIBHU، VGYCFT، MKOMKO، CFTCFT، ZSEQ، NJICFT، CFTQ، MKOQ، CFTZSE، NJIBHU، ZSELP، VGYMKO و CFTCFT می‌باشد. در سال سوم (1390) از نظر بازده اسانس بیشترین درصد اسانس گیاه مربوط به اکسشن‌های Q (07/4%)، CFTVGY (7/3 %)، MKOVGY (63/3%)، ZSEQ (45/3%) و ZSELP (43/3%) و کمترین آن مربوط به اکسشن VGYMKO با 62/0 درصد اسانس بود. از نظر میزان تولید اسانس در هکتار اکسشن‌های BHUVGY (kg/ha9/74)، XDRVGY (kg/ha9/60)، XDRLP (kg/ha78/51)، CFT (kg/ha21/49) و Q (kg/ha11/46) به‌ترتیب بیشترین میزان اسانس و کمترین مقدار آن به اکسشن BHUZSE با 36/2 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت. به‌طور کلی با در نظر گرفتن بازده اسانس، میزان تولید و ترکیب‌های اسانس اکسشن NJICFT (T. transcaspicus) با منشأ استان یزد و با 71/3% اسانس و عملکرد 42/45 کیلوگرم اسانس در هر هکتار و با 5/81% کارواکرول و اکسشن ZSEQ (T. daenensis) با منشأ استان مرکزی و با 45/3% اسانس و عملکرد 15/37 کیلوگرم در هر هکتار و با 73% تیمول و اکسشن XDRVGY 
(T. vulgaris) با منشأ استان مرکزی و با بازده اسانس 75/2% و میزان تولید 5/78 کیلوگرم در هکتار و میزان 8/45% تیمول به‌عنوان اکسشن‌های برتر معرفی می‌شوند.کلیدواژگانآویشن (Thymus spp)؛ اسانس؛ تیمول؛ کارواکرول؛ یزد